Czy w sytuacji zagrożenia – aby się bronić albo udzielić komuś niezbędnej pomocy – możemy złamać przepisy i uniknąć konsekwencji prawnych? Gdy zagrożone jest życie, zdrowie lub mienie, wiele osób zastanawia się, czy podjęcie jakichkolwiek działań w zakresie obrony nie zaważy następnie na całej ich przyszłości. Emocje towarzyszące całemu zdarzeniu nie są najlepszym doradcą, dlatego warto zawczasu poznać aktualnie obowiązujące przepisy prawa karnego.
Czy prawo karne przewiduje wyjątki od odpowiedzialności, jeśli złamanie prawa zostało usprawiedliwione chęcią ochrony siebie lub innych? Kiedy można z takowych przepisów skorzystać i się na nie powołać?
Obrona konieczna – co oznacza i kiedy znajduje zastosowanie?
Zgodnie z zapisami Kodeksu karnego (Dz.U.2025.383 Art. 25) to sytuacja, w której osoba zmuszona jest bronić się przed bezprawnym i bezpośrednim atakiem swoje życie, zdrowie bądź wolność. W przypadku wystąpienia któregoś z wymienionych zagrożeń prawo karne dopuszcza użycia siły, aby odeprzeć atak. Obrona konieczna jest więc w pełni usprawiedliwiona i uzasadniona, choć w każdej innej sytuacji wpisuje się ona w ramy czynu zabronionego – wyjątkowo nie jest traktowana jako przestępstwo, a co za tym idzie, osoba stosująca tego typu obronę nie może być pociągnięta do odpowiedzialności.
Prawo do obrony koniecznej prawem człowieka
Prawo do obrony koniecznej traktowane jest jako jedno z podstawowych praw człowieka, jednak w jego ramach obowiązują pewne granice. Reakcja na zachowanie napastnika powinna być współmierna do zagrożenia wynikającego z ataku. Przekroczenie granic obrony koniecznej (np. śmiertelne ugodzenie nożem włamywacza) może doprowadzić do konsekwencji prawnych — wówczas pomoc adwokata specjalizującego się w sprawach karnych jest wręcz konieczna. Zadaniem prawnika będzie obrona mocodawcy przed odpowiedzialnością karną, np. poprzez udowodnienie, że gdyby jego klient nie zadał ciosu, sam mógłby paść ofiarą ataku na jego życie.
Czym jest stan wyższej konieczności?
Stan wyższej konieczności to instytucja prawa karnego, w myśl której poświęca się jedno dobro w celu ratowania innego zagrożonego bezpośrednim niebezpieczeństwem. Dobro ratowane musi mieć więc wartość większą niżeli dobro poświęcone, a dla zastosowania stanu wyższej konieczności, zgodnie z zasadą subsydiarności, nie może istnieć żadna inna alternatywa.
Osoba powołująca się na stan wyższej konieczności musi więc działać w dobrej wierze, a podjęte niezbędne działania nie muszą dotyczyć wyłącznie ochrony własnych interesów. Przykładem może być tutaj zniszczenie mienia (np. wybicie szyby w samochodzie, aby uratować pozostawione bez opieki dziecko z nagrzanego samochodu, przekroczenie prędkości w celu uniknięcia kolizji czy też wyważenie drzwi, żeby udzielić pomocy podczas pożaru).
Adwokat specjalizujący się w prawie karnym: Warszawa
W naszej kancelarii w Warszawie, w Śródmieściu, od lat prowadzimy sprawy między innymi z zakresu prawa karnego. Oferujemy na przykład pomoc w udowodnieniu przed sądem, że dokonanie czynu zabronionego było w pełni uzasadnione z uwagi na obronę konieczną albo stan wyższej konieczności. Zapraszamy do kontaktu.