Świadek w postępowaniu karnym odgrywa istotną rolę w wyjaśnianiu okoliczności sprawy. Jego zeznania mogą mieć decydujący wpływ na przebieg i wynik procesu. Z tej przyczyny warto wiedzieć, jakie prawa oraz obowiązki przysługują świadkowi, a także jak przygotować się do wystąpienia w sądzie. Znajomość zasad, jakie reguluje prawo karne, pozwoli bowiem uniknąć błędów i stresu w czasie zeznań.
Prawa świadka w postępowaniu karnym
Podstawowe regulacje dotyczące praw i obowiązków świadka znajdują się w Kodeksie postępowania karnego oraz w Kodeksie karnym. Z przepisów wynika m.in., że:
- w określonych sytuacjach możliwe jest przesłuchanie świadka w miejscu jego pobytu lub z wykorzystaniem wideokonferencji (art. 177 § 1a-2 k.p.k.),
- świadek może domagać się zwrotu kosztów związanych z dojazdem do sądu i ewentualnie utraconego zarobku (art. 618a-618e k.p.k.),
- przysługuje mu prawo odmowy zeznań wobec osoby najbliższej oraz odmowy odpowiedzi na pytanie, jeżeli mogłaby ona narazić świadka lub bliskich na odpowiedzialność karną (art. 182-185 k.p.k.).
W wyjątkowych przypadkach, gdy istnieje realne zagrożenie, można zastrzec swoje dane lub wnioskować o przesłuchanie z wyłączeniem jawności.
Obowiązki świadka – przestrzeganie zasad postępowania
Świadek ma nie tylko prawa, ale przede wszystkim istotne obowiązki. W pierwszej kolejności należy wskazać obowiązek stawiennictwa i składania zeznań, jak wynika z art. 177 § 1 k.p.k. Oprócz tego obligatoryjne jest:
- składanie prawdziwych zeznań – fałszywe zeznania są przestępstwem z art. 233 k.k. i grożą karą pozbawienia wolności do 3 lat,
- stawienie się na każde wezwanie sądu lub organu prowadzącego postępowanie. Nieusprawiedliwiona nieobecność może skutkować karą grzywny, przymusowym doprowadzeniem, a nawet aresztem (art. 285–287 k.p.k.),
- przestrzeganie zakazów dowodowych – np. adwokat czy duchowny nie mogą zeznawać na temat faktów objętych tajemnicą zawodową, chyba że zostaną z niej zwolnieni (art. 178-180 k.p.k.).
Znajomość tych obowiązków jest szczególnie istotna, aby uniknąć konsekwencji prawnych w toku spraw karnych.
Jak zachować się na sali sądowej?
Zachowanie świadka na sali sądowej powinno odzwierciedlać powagę miejsca i znaczenie toczącego się postępowania. Osoba wezwana na rozprawę powinna wcześniej odpowiednio się przygotować, zabierając ze sobą dokument tożsamości oraz wezwanie sądowe. Zalecane jest przybycie do sądu z odpowiednim wyprzedzeniem, aby uniknąć spóźnienia i mieć czas na odnalezienie właściwej sali w gmachu sądu.
Strój świadka powinien być schludny i stonowany, zgodny z zasadami formalnego ubioru. Należy unikać odzieży sportowej czy nadmiernie ekstrawaganckiej. Podczas pobytu w sądzie należy zachowywać powagę, wyłączyć telefon komórkowy oraz powstrzymać się od rozmów w trakcie trwania rozprawy. W kontaktach z sądem należy używać właściwych zwrotów grzecznościowych, takich jak „Wysoki Sądzie”.
Zachowanie na sali sądowej – zeznania świadka
Składając zeznania, świadek powinien wypowiadać się w sposób jasny, krótki i rzeczowy, kierując wypowiedzi bezpośrednio do sądu lub osoby zadającej pytania. Bardzo ważne jest to, aby odpowiadać precyzyjnie na zadawane pytania – na przykład, gdy prokurator lub obrońca oskarżonego pyta nas, czy danego dnia mieliśmy jakikolwiek kontakt z oskarżonym, nie opowiadajmy o kontaktach z ostatnich dwóch tygodni, tylko o tym jednym dniu.
W przypadku braku wiedzy lub pamięci co do określonych faktów należy poinformować o tym wprost, unikając dwuznaczności. Świadek ma opowiadać jedynie o faktach – o tym, co widział, co słyszał, czego się dowiedział. Do świadka nie należy formułowanie ocen, osądów czy opinii – chyba że zostanie mu precyzyjnie zadane pytanie, czy w opinii świadka np. oskarżony był agresywny i impulsywny.
Jeżeli w trakcie rozprawy wystąpią problemy zdrowotne, świadek powinien natychmiast poinformować o tym sąd, który może zarządzić przerwę. W sytuacjach, gdy osobiste stawiennictwo jest utrudnione z powodu stanu zdrowia lub innych istotnych okoliczności, możliwe jest wcześniejsze złożenie wniosku o przesłuchanie zdalne albo w innym, dogodnym miejscu (np. w domu opieki).
W przypadku wątpliwości lub konieczności uzyskania pomocy w zakresie udziału w postępowaniu jako świadek, warto skorzystać z porady adwokata specjalizującego się w sprawach karnych. Profesjonalne wsparcie pomoże przejść przez cały proces w sposób bezstresowy i zgodny z obowiązującymi procedurami. Zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią w Warszawie.